1.02 WĘGIEL: Krótka historia ekstrakcji

Emisje pochodzące ze spalania węgla są odpowiedzialne za 42% całkowitej globalnej emisji dwutlenku węgla. Spalanie węgla, w perspektywie historycznej, przyczyniło w największym stopniu do antropogenicznej zmiany klimatu. Wielkimi krokami zbliża się koniec węgla, ale czy jego upadek nie nastąpi zbyt późno?

Wydobycie węgla w Wielkiej Brytanii sięga epoki kamienia. Świadczy o tym odkrycie krzemiennych siekier pozostawionych w pokładach węgla w hrabstwie Derbyshire. Pierwsi górnicy wydobywali węgiel, który znajdował się na powierzchni, a następnie stopniowo podążali za pokładami pod ziemią. Eksploatacja węgla na dużą skalę w Wielkiej Brytanii została podjęta przez Rzymian. W połowie XVI wieku, kiedy zasoby drewna zaczęły się kończyć, wykorzystanie węgla jako paliwa szybko się rozpowszechniło. Wydobywano go wówczas z otwartych dołów i płytkich szybów.

Węgiel napędzał rewolucję przemysłową. Jego wydobycie przeniosło się z powierzchni do górnictwa głębinowego. Zapotrzebowanie na paliwo do silników parowych zasilanych węglem ciągle rosło. Produkcja węgla osiągnęła szczyt w Wielkiej Brytanii w 1913 roku i wyniosła 287 milionów ton węgla. Krótko po tym szczycie, importowana ropa zaczęła zmniejszać konsumpcję węgla, gdy silnik spalinowy zastąpił silnik parowy.

Wielka Brytania była pierwszym krajem, który wykorzystał węgiel do wytwarzania energii elektrycznej do użytku publicznego. 12 stycznia 1882 roku uruchomiono turbinę 93 kW zaprojektowaną przez Thomasa Edisona dla elektrowni Holborn Viaduct w Londynie. W rezultacie powszechnie dostępny węgiel szybko stał się dominującym paliwem do produkcji energii elektrycznej. Do 1950 roku węgiel dostarczał 97% wyprodukowanej energii elektrycznej. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nadal budowano nowe elektrownie węglowe. Szczyt emisji dwutlenku węgla, wynoszący 700 milionów ton, przypadł podczas embarga naftowego OPEC w 1973 roku, kiedy zapotrzebowanie na węgiel do produkcji energii gwałtownie wzrosło.

W latach 80-tych węgiel dostarczał ponad 70% brytyjskiego prądu, a zapotrzebowanie na energię Brytyjczyków stale rosło. Zużycie węgla spadło w latach 90-tych w następstwie inwestycji w nowe elektrownie gazowe w celu wykorzystania ropy naftowej i gazu wydobywanych na Morzu Północnym. Energia produkowana z węgla nadal stanowiła aż 40% brytyjskiego prądu do 2012 roku.

Wraz z rozwojem krajowego przemysłu naftowego i gazowego na Morzu Północnym, rząd brytyjski ostatecznie rozpoczął odchodzenie od wydobywania własnego węgla od początku lat 70tych. Pod rządami Margaret Thatcher napięcia między górnikami a rządem osiągnęły punkt zapalny podczas strajków górników w latach 1984-5. Polityka Thatcher osłabiła związki zawodowe i pomściła poprzednie zwycięstwa związków górniczych z 1972 i 1974 roku w kopalniach takich jak Clipstone w Nottinghamshire, które doprowadziły do obalenia poprzedniego konserwatywnego rządu. Thatcher brutalnie stłumiła strajk, mobilizując siły policyjne z całej Wielkiej Brytanii i kontynuowała zamykanie kopalni, prowadząc do rekordowo wysokiej stopy bezrobocia wynoszącej 12% w 1984 roku.

Kopalnie zamykano aż do ich prywatyzacji w 1994 roku. Od połowy lat 90tych do pierwszego dziesięciolecia XXI wieku, Wielka Brytania w dużej mierze zaprzestała wydobywania własnego węgla, jednak nie przestała go całkowicie używać, importując większość węgla z Kolumbii, Rosji, UE i USA aby zaspokoić wymogi energetyczne swojego przemysłu. Strategia energetyczna kraju planuje zamkniecie ostatnich elektrowni węglowych do 2025 roku ale sektor energetyczny jest nadal w dużym stopniu zależny od paliw kopalnych, takich jak gaz i ropa, oraz spalania biomasy.

Elektrownia Drax w Yorkshire, opalana biomasą i węglem, jest obecnie największą elektrownią w Wielkiej Brytanii i była największym źródłem emisji Co2 do 2016 roku. Paliwo z biomasy składa się z peletu drzewnego i słonecznikowego, oliwek, łusek z łupin orzechów ziemnych i śruty rzepakowej. Paliwo to jest w dużej mierze importowane, między innym, i z Luizjany w USA. Drax ogłosił na konferencji UNFCCC COP25, że do2030 roku zamierza stać się neutrale emisyjnie dzięki użyciu bioenergii w polaczeniu z technologiami wychwytywania i składowania dwutlenku węgla. Drax pomimo tego, pozostanie jednym z największych źródeł emisji tlenków azotu w Europie, a jego historyczna emisja Co2 pozostanie w atmosferze od 300 do 1000 lat.

Wielka Brytania jak i inne kraje Unii Europejskiej odchodzą od wytwarzania energii z węgla, jednak surowiec ten pozostaje głównym źródłem energii elektrycznej na świecie. Kraje z największą liczbą elektrowni węglowych nadal działających to USA, Indie i Chiny, z czego dwa ostatnie planują budowę wielu przyszłych elektrowni. Chiny jak i Indie zajęły odpowiednio pierwsze i trzecie miejsce w rankingu największych emitentów w 2019 roku. Oba kraje mają stosunkowo krótkotrwałą historię emisji i mniejszy ślad węglowy na osobę niż wiele krajów rozwiniętych, w tym Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Japonia, Niemcy i Polska, gdzie wydobycie węgla nadal trwa.

Polska, drugi co do wielkości konsument węgla w Europie po Niemczech, nadal wytwarza 80% swojej energii z węgla. Polska gospodarka jak i polityka są silnie uwikłane w paliwa kopalne, gdyż sektor ten zatrudnia blisko 80 000 osób. Polska wydobyła w 2019 roku 61,6 miliona ton węgla głównie na potrzeby wytwarzania energii, które po jego spaleniu wyzwoli 165 milionów ton dwutlenku węgla.

W latach 1990-2016 rząd przeznaczył prawie 53,5 mld euro bezpośrednio na energetykę i górnictwo węglowe. Polska jako jedyny kraj Unii Europejskiej, początkowo odmówiła zgody na osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Odraczając nieuchronny upadek przemysłu węglowego, odmawia się przekierowania dotacji na faktyczną i sprawiedliwą transformację regionów takich jak Śląsk i pomocy w przejściu od węgla do innych gałęzi przemysłu, a tym samym uniknięciu masowego bezrobocia, do którego doprowadziło zamknięcie brytyjskich kopalni węgla za rządu Margaret Thatcher.

Chociaż bezpieczeństwo i warunki pracy górników uległy poprawie, praca jest ciężka, a wypadki wciąż się zdarzają. Ryzyko obejmuje zapadnięcia, powodzie, wybuchy metanu, wycieki chemiczne, uduszenie oraz długotrwałe konsekwencje zdrowotne związane z wdychaniem pyłu węglowego i narażeniem na hałas i silne wibracje. Ostatni poważny wypadek śmiertelny, który dotknął Górny Śląsk miał miejsce w 2018 roku, kiedy 5 górników zginęło w wyniku tąpnięcia w kopalni Zofiówka w Jastrzebiu-Zdrój.

Ze względu na intensywne spalanie węgla, w Polsce znajdują się trzydzieści trzy z pięćdziesięciu najbardziej zanieczyszczonych miast Europy. Smog, który powoduje około 45 000 przedwczesnych zgonów rocznie, jest najgorszy na Śląsku, gdzie wydobywa się i spala zdecydowana większość polskiego węgla.

Od 2018 roku toczy się postępowanie sądowe w związku z wniesieniem pozwu przez Prawników dla Ziemi przeciwko operatorom Bełchatowa i ich dwóch kopalniom. Są one największym w Europie emitentem gazów cieplarnianych, którego emisje odpowiadają 45 milionom ton Co2. Jest to równe rocznym emisjom Nowej Zelandii. Zakład spala węgiel brunatny - najbardziej zanieczyszczającą formę węgla.

Przez cały okres eksploatacji elektrownia wyemitowała do atmosfery około 1 miliarda ton Co2.Bełchatów otaczają odkrywkowe kopalnie węgla, które zasilają jego piece. Wydobycie węgla brunatnego powoduje poważne zakłócenia w dostawach wód gruntowych oraz uwalnianie metali ciężkich do gleby i wód. Mimo to operatorzy PGE GiEK, Polskiej Grupy Energetycznej, planują w najbliższej przyszłości rozbudowę kopalnie odkrywkowe, co doprowadzi do zniszczenia 33 wsi i wysiedlenia 3000 osób. Pozew, żąda od PGE GiEK zaprzestania spalania węgla brunatnego lub podjęcia działań w celu zakończenia emisji dwutlenku węgla w elektrowni najpóźniej do 2035 roku. Pozew w nowatorski sposób wykorzystuje polskie prawo cywilne, definiując środowisko jako dobro wspólne, co pozwala organizacjom pozarządowym za pośrednictwem kancelarii takich jak Klient Ziemia, o zwrócenie się do sądu, aby je chronić.